#2 | De invloed van gewoontegedrag op goede voornemens

Er zijn verschillende tips & tricks om goede voornemens vol te houden. Een daarvan is het publiek maken van je goede voornemens, zoals in de eerste blog genoemd. Andere zijn: goede voornemens concreet en behapbaar maken, niet te veel tegelijkertijd willen veranderen, positieve ervaring koppelen aan nieuw gedrag, zoeken naar je intrinsieke motivatie, et cetera.

In verschillende blogs wil ik komend jaar bovengenoemde onderwerpen uitwerken. Maar eerst wil ik wat langer stilstaan bij het begrijpen wat (gewoonte)gedrag is en hoe ons brein werkt. Want alleen met informatie over technieken en interventies verander je niet duurzaam je gedrag. Als we begrijpen wat ons gedrag bepaalt en hoe ons brein werkt, kunnen we eenvoudiger bepalen wat voor onszelf het beste werkt.

Bewust en onbewust gedrag: hoe rationeel is ons brein?

Gedrag kunnen we indelen naar gedrag dat we bewust en gepland doen en gedrag dat we onbewust en automatisch doen. Voorbeelden van onbewust en automatisch gedrag zijn fietsen en autorijden. Bij deze twee activiteiten moeten we veel dingen tegelijkertijd verrichten. Bij autorijden bijvoorbeeld moeten we gas geven, sturen, richting aangeven, schakelen, op het verkeer om ons heen letten, kijken naar bewegwijzering et cetera. Vaak voeren we ook nog een gesprek met een medepassagier. Dit lukt ons omdat we de activiteiten verrichten op de volautomatische piloot.

Ben Tiggelaar schrijft in zijn boek ‘Durven, dromen, doen’ dat niet meer dan 5% van ons gedrag bewust en gepland is, 95% van ons gedrag is onbewust en automatisch gedrag. Andere psychologen hebben het zelfs over een verdeling van 1% bewust gedrag en 99% onbewust gedrag.

Wat de percentages ook zijn, we denken vaak dat we bewust handelen, want we zien onszelf als rationele wezens, maar volgens wetenschappelijk onderzoek zijn bewuste processen altijd het resultaat van onbewuste processen. Sterker nog: “Ons bewustzijn hobbelt achter de feiten aan. Het probeert achteraf te verklaren waarom we dingen doen, maar het weet meestal helemaal niet waarom” (uit het boek 'Het slimme onbewuste' van Ap Dijksterhuis).

“Ons bewustzijn is allerminst de baas in ons brein”

Dit citaat komt uit ook het boek ‘Het slimme onbewuste’. De auteur Ap Dijksterhuis is hoogleraar en psycholoog en weet in dit boek op een heldere en humoristische wijze duidelijk te maken hoe ons menselijk gedrag werkt.

Hij geeft in zijn boek aan dat het niet zo erg is dat ons bewustzijn maar een heel klein gedeelte van ons gedrag bepaalt. Zo schrijft hij: “Het probleem is dat het bewustzijn helemaal niet zoveel doet en, nog belangrijker, dat het eigenlijk helemaal niet zoveel kan. Het zou een nogal incompetente baas zijn.” Ons bewustzijn kan blijkbaar namelijk maar één ding tegelijk. Dijksterhuis: “Multitasking is te hoog gegrepen voor ons bewustzijn. In psychologische termen zeggen we dat het bewustzijn serieel is (je moet stoppen met iets voordat je met iets nieuws kunt beginnen), terwijl ons onbewuste vele parallelle taken tegelijkertijd kan uitvoeren.” Ook schrijft Dijksterhuis: “Ons onbewuste stuurt met een verwerkingscapaciteit die ongeveer 200.000 keer zo groot is als die van het bewustzijn ons gedrag, ons denken en onze gevoelens”.

Als we terugkijken naar het voorbeeld over fietsen en autorijden, is het dus fijn en handig dat ons onbewuste dat verzorgt want zowel fietsen als autorijden (als vele andere taken die we dagelijks doen) vragen om veel activiteiten die je tegelijkertijd moet uitvoeren wat ons bewustzijn dus niet kan.

Conclusie: als we gewend zijn zoveel automatisch (en dus onbewust) te doen, dan is het logisch dat het heel moeilijk is om gewoontes af te leren en nieuwe gewoontes aan te leren. Het filmpje over ‘omgekeerd fietsen’ aan het einde van deze blog illustreert dit op een treffende en hilarische wijze.

Tekst gaat onder het kader verder

Ons brein is energiezuinig

Iets anders waarvan we ons bewust moeten zijn, is dat het menselijk brein zo is gemaakt dat het probeert om zo zuinig mogelijk met (mentale) energie om te gaan. De podcast-aflevering ‘New year, new me: Hoe je gewoontes effectief verandert’ van Shifcast legt op een eenvoudige manier uit waarom ons brein dat doet. Dit is evolutionair bepaald omdat ons brein zoveel mogelijk energie over wil houden voor als er zich een noodsituatie voordoet. Je hersenen gebruiken een groot deel van je energie die je op een dag verbruikt, dus hoe spaarzamer ze omgaan met die energie, hoe meer energie je overhoudt voor fysieke activiteiten. Heel vroeger had je die energie nodig om te overleven als je ineens moest wegrennen voor een leeuw. Dit soort situaties hebben we gelukkig nu niet meer, maar onze hersenen zijn er nog wel op ingesteld. Het voordeel van routines, onbewuste automatische processen, is dat ze weinig energie kosten.

Tips uit deze blog

Op basis van de kennis van ons gedrag kunnen we leren dat we niet te veel voornemens tegelijkertijd moeten willen oppakken. Goede voornemens omzetten in gewoontegedrag kost best veel tijd en ook veel (mentale) energie. Als je te veel tegelijkertijd wilt veranderen, is de kans veel groter dat je niets volhoudt. 

Dat verklaart ook dat we in stresssituaties, die veel mentale energie kosten, goede voornemens (bijna) niet kunnen volhouden. In dit soort situaties vallen we vaak weer terug in oud gedrag, in ingesleten gewoontes die geen mentale energie kosten. Heb je te maken met hoge werkdruk, scheiding, ziekte, financiële zorgen of een andere situatie die veel van je vergt, dan is het bijna niet mogelijk om ook nog gedrag te veranderen.

Hoelang duurt het voordat nieuw gedrag routinegedrag is geworden?

Veel getallen die al googelend voorbijkomen, gaan ervan uit dat het aanleren van een nieuwe gewoonte ligt tussen de 18 en 254 dagen (36 weken); dit verschilt per persoon en per ‘soort’ gedrag. Gemiddeld zou het 66 dagen kosten om een nieuwe gewoonte aan te leren (9,5 week). Of dit klopt weet ik niet. Belangrijker is het om ons te realiseren dat goede voornemens nou eenmaal tijd, aandacht en energie vragen en dat we realistisch moeten zijn bij het maken van goede voornemens voor onszelf.

Een voorbeeld: ik ben in oktober 2021 gestart met sporten met een personal trainer. Iedere woensdagochtend sta ik om 7.00 uur in de sportschool. Mensen die mij kennen weten dat ik geen fanatiek sporter ben. En dat ik absoluut geen ochtendmens ben. Maar rationeel vond ik het hard nodig om aan mijn gezondheid te werken en de afspraak op woensdagochtend past goed in mijn werkschema. Hoewel het sporten absoluut niet vervelend is, zelfs best gezellig, en ik inmiddels de ‘opbrengsten’ ervan merk, kan ik niet zeggen dat na ruim 60 weken deze activiteit een vaste gewoonte is geworden. Het is niet zo dat ik in vakanties op woensdagochtend 06.20 uur wakker schiet omdat ik moet sporten. Integendeel.